Winternachten: De Overgang naar de Winter
Winternachten valt wanneer de maan vol is tussen half oktober en half november. Deze maan markeert voor de heidenen het begin van de winter, of het einde van de zomer. Rond deze tijd wordt ook de klok een uur teruggezet, wat we de ingang van de wintertijd noemen. Het wordt steeds vroeger donker en later licht.

In deze periode maken wij de beweging van buiten naar binnen, zowel letterlijk als figuurlijk. Het is een tijd van regeneratie en verstilling. Dit is ook de tijd waarin christenen Allerheiligen en Allerzielen vieren, terwijl paganisten min of meer hetzelfde vieren onder de namen Samhain of Halloween.

Winternachten gaat gepaard met offers aan de Disen, die in onze streken beter bekend staan als Goede Holden, Hollen of Nachthulden. In sommige oude bronnen worden zij gelijkgesteld aan Witte Wieven. In vroegere tijden vond tijdens Winternachten ook het offerfeest ter ere van Tanfana plaats. Rond dezelfde tijd werd in de christelijke traditie de heiligendag van Sinte Cunera gevierd op 28 oktober. Voor de heidense Angelen noemde Beda het feest ‘Winterfilleth’, gevierd bij dezelfde volle maan die kan vallen tussen midden oktober en midden november. 

Winternachten 2024
Op een betoverende zondag, net na de volle maan van oktober, verzamelde de Swesaz-groep zich in het stroomgebied van de Oude Ley om Winternachten te vieren. De dag was droog maar zwaarbewolkt, perfect voor een reis vol educatie en ritueel.
Onze dag begon in Goirle bij de Heemkundekring. Jan en Ton, twee gepassioneerde vertellers, verdeelden onze groep van 22 en leidden ons door de oudheidkamer en het wevershuisje. In de oudheidkamer bewonderden we urnpotten van de Regte Heide, een maquette van de heide met de beroemde grafheuvels, ons volgende reisdoel, en nog veel meer moois. Ik ben dol op dit soort ‘museumpjes’ met enthousiaste vrijwilligers. Het wevershuis gaf ons een inkijkje in het leven van een arm weversgezin met zeven kinderen in de 19e eeuw, wat een armoede, zo goed hadden onze voorouders het helaas niet. Na een half uur genoten we van koffie met een speculaasje, waarna de verhalen over de oudheid van Goirle en het leven van de wevers verdergingen.
De Regte Heide
We betraden de Regte Heide via een bruggetje over de rivier de Ley, een gebied dat al sinds 8000 v.o.j. in het landschap verankerd is. De rivier was vroeger groter en breder, en voordat er een bruggetje was, was hier een voorde, de Aesvoirt, die al in 1295 werd genoemd. We moeten het water oversteken, zoals men dat vroeger ook deed, om het land van de voorouders te betreden. Zoals de zielen de rivier Gjöll oversteken om bij Helheim te komen. Deze rivier wordt overspannen door de brug Gjallarbrú, daar moet ik nu aan denken.
Onze tocht leidde ons naar de grafheuvels, waar we verhalen hoorden over de Hellehond, Hel en de Holden. Deze entiteiten waren bekend bij de Indo-Europese volkeren die deze grafheuvels oprichtten. De mensen van deze grafheuvels zijn ontstaan uit Oostelijke jager-verzamelaars uit Oost-Europa en de westelijke Kaukasus, die overgingen op het houden van vee en later ook landbouw. Ze migreerden vanuit Oost-Europa en vervingen op veel plaatsen de inheemse mannen, wat op strijd duidt. Ze representeren de zuidelijke uitloper van het Strijdhamervolk. De grafheuvelgroep ontstond in ongeveer 600 jaar, tussen 1500 en 800 v.o.j., en werd na 800 v.o.j. niet meer gebruikt. In de middeleeuwen werden de heuvels gebruikt voor rechtspraak, met galgen langs de weg. Bij archeologische opgravingen zijn sporen uit die tijd aangetroffen, zoals een boomkistgraf met stoffelijke resten uit de middeleeuwen, een graf van een ter dood veroordeelde.

De Heilige Martinus
Na het verlaten van de grafheuvels, bezochten we de kapel van de Heilige Martinus, waar we leerden over Martinus, Tiwaz en de gebruiken rond 11 november. De beheerder van de kapel had de deur voor ons open gelaten en binnen konden we allemaal een lekker plekje zoeken in het kleine kapelletje. We bespraken hoe gebruiken die eigenlijk bij midwinter horen, door verschuivingen van de kalender en christelijke invloeden, naar deze tijd van het jaar zijn verhuisd. De terugkerende doden horen eigenlijk bij midwinter, niet bij de volle maan van oktober of 11 november.
We sloten af met de oeroude plaatselijke sage van de duivel die de klok van de Martinuskapel in de kerstnacht stal. Op zijn vlucht over de hei werd het twaalf uur en in alle dorpen rond de hei klonken de kerkklokken. Tot zijn verbijstering ging ook de klok die hij op zijn rug had mee in het octaaf. Pardoes liet hij de klok vallen, naast een grote grafheuvel. Door de eeuwen heen, elke kerstnacht weer, laat de gezonken klok bij Kwaalburg zich horen. De plek staat in de volksmond nog altijd bekend als de Duivelsput.

Kwaalburg
Bij de grafheuvel naast de Duivelsput hielden we een ceremonie begeleid door Lianne en Ellie. We kregen allemaal een kaarsje en namen in een kring plaats op de heuvel. We brengen offers aan de holden en vragen hen om steun deze donkere periode. Offers van zang, bloed en gruttenkoeken en ook ons Lot werd geraadpleegd. Ik ontving de boodschap om kansen op te merken en benutten. Een mooie reminder, want ik kan soms te lang nadenken en kansen aan mij voorbij laten gaan. We sluiten af met een gezamenlijke heildronk en stappen samen het winterhalfjaar in.
Het was een prachtig vormgegeven ceremonie waardoor we beseften waar we zijn en waar we heengaan: de weg naar Midwinter uit het donker naar het licht.

 

De dag eindigde feestelijk bij de Pannenkoekenbakker in Burg Haamstede, waar we nog even nagenoten van deze bijzondere ervaring. Dank aan iedereen voor deze prachtige dag!

 

Een gezellige winter gewenst!
Heidense groet, Charissa Gerdina