De Winterwende valt dit jaar op vrijdag 22 december. Solstitium, Zonne stilstand. De Solstice is het moment in de tijd waarop de zon het noordelijkste of het zuidelijkste punt bereikt. Die punten vormen de Kreeftskeerkring (noorden) en de Steenbokskeerkring (zuiden). De winter Zonnewende is het punt waarop de Zon exact boven de Steenbokskeerkring staat. Daar ”keert” de zon, vandaar keerkring, er is een wending. Vanaf de Winterwende gaat de Zon weer richting de Kreeftskeerkring, waardoor de dagen op het noordelijk halfrond langer worden. Met de Winterwende vieren we in allerlei tradities en tijden dat het nieuwe licht wordt geboren en de dagen weer gaan lengen.

De nacht van vrijdag 22 naar zaterdag 23 december is de eerste Heilige Nacht, de nacht verbonden met de maand januari.

De komende 13 dagen en 12 nachten wordt je uitgenodigd het donker, de duistere diepte en rust te doorvoelen, zodat je in de nachten inzichten kunt ontvangen voor het komende jaar. Leef deze dagen en nachten dus extra bewust en neem ook de ruimte dit te ervaren. In onze huidige moderne levens is dit bijna onmogelijk. Een groot deel van de mensen zijn nu immers stressvol bezig met de voorbereidingen voor de Kerstdagen. Dit is jammer want contact maken met ‘de andere zijde’ is op dit moment makkelijker. Ik denk ook dat mensen de stress in deze tijd intenser ervaren, omdat het zo tegen onze natuur in gaat om nu aan te staan. Dit is een tijd van rust en bezinning, niet van feesten en ‘aan’ staan.

Heilige Nachten, Rooknachten of WolfsNachten

Terwijl de winter zijn koele bries en vorstige lucht over Nederland verspreidt, brengt deze seizoensverandering niet alleen een verschuiving in het weer met zich mee, maar ook een eeuwenoude traditie die bekend staat als de Rooknachten. Deze bijzondere periode, die doorgaans plaatsvindt tussen Kerstmis en Driekoningen op 6 januari, heeft zijn wortels diep verankerd in de Nederlandse folklore en wordt gekenmerkt door een reeks overleveringen, verhalen en gebruiken die de winteravonden van een betoverende sfeer voorzien. De Rooknachten, ook wel Rauwe Nachten genoemd in sommige delen van Nederland, omvatten de twaalf nachten tussen Kerstmis (25 december) en Driekoningen (6 januari). Het geloof achter deze traditie gaat terug tot de tijd waarin mensen nauw verbonden waren met de natuurlijke elementen en geloofden in bovennatuurlijke krachten die tijdens deze periode actief waren.

Tijdens deze dagen en nachten, ronden we elke dag bewust het afgelopen jaar af en vinden richting voor komend jaar. De eerste nacht is Moedernacht, Modraniht. Als symbool voor het Licht hebben mensen in alle tijden vuren aangelegd op MidWinter- of  Yule-avond, die ook wel de MoederNacht wordt genoemd. De ModraNiht of MoederNacht is de Nacht voor de Geboorte van het Nieuwe Licht.

In 2023 is dat op 21 december. Later werd deze nacht de Stille Nacht of Kerstnacht op de vaste datum 24 december.

In de voor – Christelijke Traditie in Noord-West Europa kwamen de mensen samen tijdens de Moedernacht om de Disir, soms worden ook de Matronae genoemd, te eren.
De Disir zijn de beschermende vrouwelijke voorouders van een familie of een sibbe. Aan tafel waren er extra borden speciaal voor hen. Het voedsel werd na afloop van de feestelijke maaltijd begraven als een offer.

De naam Rooknachten vindt zijn oorsprong in de gewoonte om tijdens deze periode speciale kruiden, houtsoorten en gedroogde planten te verbranden om de boze geesten en kwade invloeden te verdrijven. Het geloof was dat door het verbranden van deze kruiden een zuiverende werking ontstond, waardoor het huis werd beschermd en gezegend voor het komende jaar.

Gedurende deze twaalf nachten werden verschillende rituelen en gebruiken uitgevoerd om geluk, voorspoed en bescherming te brengen. Het verhaal gaat dat elke nacht correspondeert met een maand in het aankomende jaar, waarbij de gebeurtenissen tijdens die nacht een voorspelling doen voor de komende maand. Deze voorspellingen werden serieus genomen en beïnvloedden soms de beslissingen die mensen namen in hun dagelijks leven.

In sommige regio’s van Nederland werd gezegd dat de Rooknachten de tijd waren waarin de sluier tussen de menselijke wereld en de geestenwereld het dunst was. Dit geloof bracht een mix van angst en opwinding met zich mee, wat resulteerde in verschillende tradities zoals het branden van vuur, het ophangen van groenblijvende planten zoals hulst en maretak en het maken van lawaai om boze geesten af te schrikken. Daar komt het vuurwerk met Oud & Nieuw vandaan!

De Twaalf Nachten waren dus al een begrip bij onze verre voorouders. Bij de Germaanse volkeren lag het hele maatschappelijke leven gedurende die twaalf dagen en nachten stil. Gebeurde dit niet, dan werd geloofd dat dat ongeluk bracht.
Wielen mochten niet draaien, omdat het grote Kosmische Wiel tijdens die twaalf dagen tot stilstand gebracht was. Het waren dagen waarop niet gewerkt werd. Er mocht geen graan gedorst worden, omdat anders al het koren zou bederven. Je mocht niet uit een open bron drinken, hoesten deed je in een bak, een emmer of een ton, omdat het anders ziekte zou brengen en een vader mocht zijn kind niet uit het oog verliezen, omdat het anders zou veranderen in een watervat of tobbe. Ook tussen vijanden heerste in deze dagen een wapenstilstand en in de huishoudens gold het als het oproepen van onheil, wanneer je tijdens deze twaalf dagen en nachten de was deed, brood bakte of peulvruchten at.

Voorspellingen en Lotdagen

De twaalf dagen tussen Kerst en Driekoningen heetten in vroeger tijden ook wel ‘Lotdagen’.
Het woord ‘Lot’ betekende ‘luister’ (als in luisteren). Het ging niet om het noodlot.
Om te weten te komen hoe het komende jaar er uit zou zien, ging je tijdens deze dagen zwijgend naar een kruispunt waar je luisterde en lette op voortekens die zowel het weer, als ook andere gebeurtenissen, aan zouden duiden.

Bovendien bracht elke nacht een voorspelling voor een van de komende twaalf maanden en 13 Manen. Dromen die je kreeg tijdens de twaalf Heilige Nachten zouden een voorspellend karakter hebben. De eerste nacht gaat jouw droom over januari; de tweede nacht over februari, enz.

Als de Zon na de diepste onderdompeling, en daardoor het diepste duister in onze contreien op de Aarde, met de Winter Zonnewende weer aan de zegetocht omhoog begint, voelt dit als een verlossing voor de natuur.

Ook al hebben wij lang niet meer zo’n sterke verbinding met de natuur als onze voorouders, toch kun je – wanneer je er bewust bij stilstaat – ervaren dat deze periode, deze twaalf nachten, anders aanvoelen dan andere nachten.

We kunnen dat ook zien in de ontwikkeling van de lengte van de dagen. Met Midwinter, rond 21 december, hebben we de langste nacht en de kortste dag, waarna de dagen in principe weer gaan lengen. De lengte van de dagen rond Kerst blijft een aantal dagen lang vrijwel constant. Net alsof ook de zon even op de plaats rust houdt.

Het is dan ook niet zomaar dat Jezus in de winter is geboren. Het hele kerstverhaal (en overigens werden veel meer goden geboren rond de winter Zonnewende, zoals Mithras, Osiris, Dionysus) zou je kunnen zien als een metafoor voor wat er gebeurt op het moment dat de levenskrachten in de Aarde terug getrokken zijn.

Er wordt gezegd dat in deze periode de sluier tussen de werelden dun is. Dit lijkt overeen te komen met de ervaringen van onze voorouders die in deze nachten wel degelijk iets bijzonders ervaarden.

Hoewel veel van deze traditionele gebruiken in de moderne tijd zijn vervaagd, blijven sommige gemeenschappen in Nederland nog steeds een of andere vorm van de Rooknachten vieren. Voor sommigen is het een kans om de oude tradities te eren en te koesteren, terwijl anderen het beschouwen als een nostalgische herinnering aan een rijk cultureel erfgoed.

De Rooknachten hebben een intrigerende plaats in de Nederlandse folklore ingenomen, waar ze niet alleen dienden als een manier om boze geesten te verdrijven en geluk te brengen, maar ook als een tijd van samenzijn, verhalen vertellen en het versterken van gemeenschapsbanden.

Mooie Rooknachten en gezellige Joeltijd gewenst!

Liefs,

Charissa Gerdina x