Vandaag neem ik je mee naar de Zuiderzee, de voormalige Zuiderzee wel te verstaan. In het Zuiderzeemuseum zie, hoor, voel, proef en ruik je het dagelijkse leven rond de Zuiderzee, voordat die door de Afsluitdijk veranderde in het IJsselmeer. De thema’s water, ambacht en gemeenschappen staan centraal.
Zaterdag bracht ik een bezoek aan het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen. Na een leuke treinreis langs prachtige Noord Hollandse vergezichten kom ik aan in Enkhuizen waar ik de boot naar het buitenmuseum pak. Deze bootreis is bij het ticket inbegrepen. Je kan er ook voor kiezen eerst te starten in het binnenmuseum of zelf in 5-10 minuten naar de ingang van het buitenmuseum te lopen. Met de boot duurt het langer (30 min. incl. passagiers ophalen bij de parkeerplaats), maar is natuurlijk veel leuker.
Helaas wil het weer niet echt deze ochtend en is het frisjes (waar is de zomer?!), maar goed wie ben ik om te klagen, zeker als ik straks geconfronteerd wordt met de uitdagingen die echt bitter weer met zich mee brachten voor de bewoners aan de voormalige Zuiderzee.
Van Zuiderzee naar IJsselmeer
Eerst even kort een stukje geschiedenis; een geschiedenis over het water dat zowel de trots, als de pijn van Nederland in zich draagt. Voor 1916 lagen Amsterdam, Marken, Volendam en Monnickendam aan zee: de Zuiderzee. Deze meet ongeveer 6.000 vierkante kilometer in oppervlakte. Aan de oevers van de Zuiderzee ontstonden vissers- en handelsgemeenschappen. In 1916 sloeg het noodlot toe, een watersnoodramp teisterde Nederland. Een stormvloed dreef het zeewaterpeil in de Zuiderzee op, terwijl overmatig smeltwater in de grote rivieren van Nederland vanuit het binnenland druk zette op dezelfde Zuiderzee. Het gevolg is dat de dijken bij tientallen plaatsen aan de Zuiderzee doorbraken. Die nacht verdronken 51 mensen terwijl Amsterdam net werd gespaard. Gelukkig hadden veel bewoners een bootje en lagen de boerderijen, dorpen en steden meestal hoger dan de weilanden. Zonder deze oude overlevingsstrategieën waren er meer doden gevallen. Wat ook hielp waren de kleine binnendijkjes die het vlakke land opdeelden en het binnenstromende zeewater afremden.
In 1918 werd de Zuiderzeewet aangenomen, met de ramp als tragisch bewijs van Lely’s gelijk slikten de Kamerleden hun bezwaren in tegen dit dure en technisch ingewikkelde project. Bijkomend argument voor inpoldering was de voedselschaarste tijdens de oorlog en het scheppen van nieuwe landbouwgrond. In 1932 werd De Afsluitdijk tussen Den Oever (Noord-Holland) en Zurich (Friesland) voltooid. De 32 kilometer lange zeewering betekent het einde van de Zuiderzee. Het gebied onder de Afsluitdijk gaat IJsselmeer heten en het water wordt brak in plaats van zout, dit heeft vanzelfsprekend grote gevolgen voor de vissersgemeenschappen. Haring en garnalen verdwenen uit het zoete IJsselmeerwater en een hele bedrijfstak verdween mee: de zeevisserij, mandenmakerijen en scheepswerven. De havenstad tradities zijn langs de oude Zuiderzee vooral bewaard als toeristenattractie.
Huisje in, huisje uit
Aangekomen bij het buitenmuseum is het alsof ik terug in de tijd stap. Ik neem alle tijd om te genieten van de folklore van de Zuiderzee en volg de klinkerstraatjes van het buitenmuseum. De 140 gebouwen vormen een compleet dorp. Het museum biedt een kijkje in het (vissers)dorpsleven van de vroege twintigste eeuw: van visserij en ambachten tot onderwijs en vertier. Daarvoor zijn diverse panden uit verschillende Zuiderzeesteden naar het museum gehaald, het museum heeft deze gebouwen gered van verval en afbraak.
Er staan verschillende soorten huisje uit dorpen die rond de Zuiderzee hebben gestaan. Elk huisje heeft informatie aan de voorkant hangen en sommige ook in het huisje zelf. Vrijwilligers ‘wonen’ overdag in deze huisjes en lopen in traditionele dracht rond en demonstreren hun ambachten. Hier herleeft de historie rond de vroegere Zuiderzee en een golf van nostalgie overspoelt mij, alsook een diep gevoel voor respect voor de mentaliteit van de mensen die hier (over)leefden, want het moeten levens vol ontbering en uitdagingen geweest zijn. Ik ben geïnspireerd door de kracht en trots van deze mensen die ondanks alle armoede en ontberingen hun cultuur vol trots bleef (en blijft!) uitdragen.
Bij het aanleggen van het dorp werd met diverse aspecten rekening gehouden. Niet alleen de geografische herkomst van de huisjes, maar ook de functie, het sociale milieu, bouwstijl en grootte speelde een rol in de indeling van het dorp. Voor een natuurlijk geheel werden oude plattegronden van Zuiderzeesteden samengevoegd. De afmetingen van straten, paden, sloten en grachten werden ook gebaseerd op deze plattegronden. De beplanting, erfafscheiding en de bestrating moesten historisch verantwoord zijn en net als in een echt dorp werden verschillende wijkjes gecreëerd. Zo heeft het museumdorp een kerkbuurt, de stadsgracht en het vissersdorp en de jongste buurt is de Markerbuurt met de vissershaven.
Mijmerend bestel ik een zak boterruitjes bij het ouderwetsche snoepwinkeltje en luister naar een leuke band die zeemansliederen speelt en qua muziek mij doet denken aan Zydeco. Even later bestel ik een visje bij de rokerij en geniet van de geur van vis en rook en het prachtige uitzicht wat ik erbij cadeau krijg.
Voor kinderen zijn er leuke workshops waar zij oude ambachten leren. Ik zou willen ook weer zo klein te zijn, want graag zou ik leren manden te maken of mijn klompen beschilderen. Ook lopen er kinderen rond in klederdracht, zo schattig! Mooi dat cultuur van Nederland zo behouden blijft en dat dit ondersteund wordt door het demonstreren van oude ambachten.
Ik ben onder de indruk hoe goed onderhouden alles is en de zorg voor detail, zelfs de klokken in de huisjes lopen op tijd. De tuinen vol bloemen en fruit staan er uitbundig bij en de authenticiteit van dit museum doet me goed.
Schatkamer van de Zuiderzee
Het binnenmuseum is de schatkamer van de Zuiderzee; hier worden de verschillende collecties gepresenteerd met een hedendaagse insteek en thematische tentoonstellingen die het verhaal van de Zuiderzee zichtbaar maakt.
Het museum werd in 1948 opgericht en vestigde zich in het Peperhuis. Het Peperhuis aan de Wierdijk 12 was oorspronkelijk een zeventiende-eeuws woon- en pakhuis. Het heeft ook als pakhuis gediend toen het in bezit was van de Verenigd Oostindische Compagnie.
Zo wordt hier bijvoorbeeld klederdracht getoond. Ik moet ook echt naar het Klederdracht museum, want ik vind dit fascinerend. Ook de rituelen die passen bij verschillende kledij is helemaal in mijn straatje. Nooit geweten (of gerealiseerd) dat er zoveel lagen verborgen zitten in traditionele dracht! Gelukkig maar denk ik bij mezelf, niet dat het makkelijk bewegen is, maar het hielp ook vast tegen de bittere kou.
Na mij uren vermaakt te hebben in het museum, deed ik nog even een rondje Enkhuizen en bezocht in de kerk een leuke tentoonstelling van lokale kunstenaars.
Alle foto’s van deze dag zijn hier te zien: https://flic.kr/s/aHsmWq8YqS
Wederom een zalig dagje toerist in eigen land!
Dank je wel voor het ‘meereizen’ via deze blog.
Tot de volgende keer!
Heb het goed!
P.S. Een leuke website over de Zuiderzee: https://www.mijnzuiderzee.nl/
Bronnen:
